Na czym to polega
Aktywność fizyczna odnosi się do działań angażujących uczniów w sport, taniec bądź jakąkolwiek formę ćwiczeń ruchowych.
Może to obejmować zorganizowane zajęcia pozalekcyjne albo programy prowadzone przez indywidualne kluby sportowe lub stowarzyszenia. Czasami aktywność sportowa jest wykorzystywana jako środek do zachęcania młodych ludzi do podejmowania dodatkowych działań edukacyjnych – na przykład trening piłkarski w lokalnym klubie sportowym połączony z zajęciami rozwijającymi umiejętności uczenia się, obsługę komputera, czytanie i pisanie lub matematykę.
Aktywność fizyczna niesie ze sobą istotne korzyści zdrowotne, emocjonalne i rozwojowe, które same w sobie mają dużą wartość. Niniejsza sekcja koncentruje się jednak na wpływie aktywności fizycznej na funkcje poznawcze oraz na wyniki w nauce, zwłaszcza w zakresie nauki czytania i pisania oraz matematyki.
Skąd się to wzięło?
Aktywność fizyczna ma niewielki pozytywny wpływ na wyniki w nauce (ok. +2 miesiące postępu). Choć niniejsze opracowanie skupia się na związku między aktywnością fizyczną a osiągnięciami szkolnymi, należy pamiętać, że zapewnienie uczniom dostępu do wysokiej jakości zajęć ruchowych jest bardzo istotne również ze względu na inne korzyści, jakie takie zajęcia przynoszą – zdrowotne, społeczne i emocjonalne.
Wpływ aktywności fizycznej na wyniki w nauce różni się znacznie w zależności od rodzaju interwencji – uczestnictwo w zajęciach sportowych nie przekłada się automatycznie na lepsze wyniki edukacyjne. Najprawdopodobniej sama jakość programu oraz nacisk na elementy edukacyjne lub ich powiązanie z nauką w szkole mają większe znaczenie niż rodzaj podejmowanej aktywności.
Dobrze zaplanowane zajęcia pozalekcyjne, które łączą regularne, krótkie i ustrukturyzowane lekcje z zakresu nauki czytania i pisania lub matematyki (np. poprzez tutoring lub nauczanie w małych grupach) z programem sportowym – takim jak zajęcia po lekcjach czy szkoły letnie – przynoszą większe efekty edukacyjne niż same zajęcia sportowe.
Istnieją również dowody na to, że uczestnictwo w dodatkowych aktywnościach sportowych może zwiększać frekwencję uczniów i ograniczać liczbę rezygnacji z nauki w szkole.
Skuteczność
Średni wpływ udziału w programach i działaniach związanych z aktywnością fizyczną wynosi ok. 2 dodatkowe miesiące postępu w ciągu roku szkolnego.
Zróżnicowanie efektów sugeruje, że większe znaczenie ma jakość programu oraz powiązanie z nauką szkolną niż sam rodzaj podejmowanej aktywności fizycznej. Udział w zajęciach sportowych i generalnie zajęciach ruchowych przynosi również szersze korzyści zdrowotne i społeczne.
Regularna aktywność fizyczna ma pozytywny wpływ na rozwój fizyczny, zdrowie i dobrostan psychiczny uczniów, jak również może prowadzić do dodatkowych korzyści, takich jak poprawa frekwencji szkolnej.
Co się kryje za średnią
Większość badań dotyczących aktywności fizycznej przeprowadzono w przedszkolach i szkołach podstawowych, jednak podobne rezultaty możemy zaobserwować w szkołach średnich.
Podobny poziom wpływu odnotowano zarówno w przypadku nauki czytania i pisania, jak również matematyki.
Krótsze sesje (do 30 minut) realizowane w sposób regularny przez jeden semestr (do 12 tygodni) są bardziej skuteczne niż dłuższe zajęcia.
Zajęcia ruchowe przynoszą dobre rezultaty niezależnie od tego, kto je prowadzi – nauczyciele ze szkoły, instruktorzy z zewnątrz czy zespoły mieszane. Zatrudnienie specjalistów z zewnątrz pozwala wnieść dodatkową wiedzę i doświadczenie, co może zwiększyć skuteczność programu.
Wyrównywanie różnic edukacyjnych
Uczniowie z mniej uprzywilejowanych środowisk mogą mieć ograniczony dostęp do zajęć sportowych i innych form aktywności fizycznej poza szkołą ze względu na koszty finansowe, takie jak zakup odzieży i sprzętu, opłaty członkowskie czy karnety wstępu. Zapewnienie przez szkołę bezpłatnych zajęć sportowych przynosi tym uczniom wiele korzyści, jak również daje możliwości, do których w innych warunkach mogliby nie mieć dostępu.
W przypadku organizowania zajęć sportowych, które wymagają wkładu finansowego ze strony rodziców, szkoły powinny rozważyć możliwość zapewnienia bezpłatnego uczestnictwa lub dofinansowania dla uczniów z rodzin o niższych dochodach.
Wdrożenie w szkole
Mechanizm wpływu aktywności fizycznej na wyniki w nauce nie jest do końca jasny. Może to być efekt samego wysiłku fizycznego, ale również działań edukacyjnych towarzyszących zajęciom ruchowym, które pojawiały się w badaniach uwzględnionych w niniejszym Przewodniku. Szkoły mogą prowadzić zajęcia ruchowe na różne sposoby, między innymi poprzez:
- regularne zajęcia organizowane przed lekcjami lub po lekcjach;
- współpracę z organizacjami zewnętrznymi, które prowadzą zajęcia w szkole lub poza nią;
- łączenie sportu i aktywności fizycznej z nauczaniem – np. poprzez rozwijanie umiejętności uczenia się, zajęcia z informatyki, języka angielskiego lub matematyki;
- włączenie elementów mentoringu w programy sportowe.
Koszty
Szacunkowe średnie koszty wdrożenia programów aktywności fizycznej są bardzo niskie. Wydatki związane z takimi działaniami dotyczą głównie szkoleń dla nauczycieli prowadzących zajęcia oraz z dodatkowych materiałów lub sprzętu, przy czym większość z nich to koszty początkowe.
Choć przeciętny koszt realizacji programów aktywności fizycznej jest niski, dodatkowe wynagrodzenia dla personelu lub konieczność korzystania z dodatkowych obiektów sportowych mogą sprawić, że łączny koszt wzrośnie do poziomu umiarkowanego.
Szacunki te zakładają, że szkoły dysponują już własnymi obiektami sportowymi oraz podstawowym sprzętem. Są to niezbędne warunki wstępne wdrożenia działań związanych z aktywnością fizyczną – ich brak może znacząco zwiększyć koszty.
Siła dowodów
Siłę dowodów dotyczących aktywności fizycznej oceniono jako wysoką. Do analizy włączono 136 badań spełniających kryteria Przewodnika. Ocenę siły dowodów naukowych tej strategii jednak obniżono, ponieważ znaczny odsetek badań nie został poddany niezależnej ewaluacji. Ewaluacje prowadzone przez organizacje powiązane z danym podejściem dydaktycznym (np. przez komercyjnych dostawców programów edukacyjnych) zazwyczaj wykazują większy wpływ, co może zniekształcać ogólny wynik dla danej strategii.
Jak w przypadku każdego przeglądu badań naukowych, Przewodnik po Strategiach Edukacyjnych przedstawia średni wpływ poszczególnych podejść, uzyskany na podstawie wyników badań naukowych prowadzonych w środowisku szkolnym. Podczas wdrażania strategii w swojej placówce należy uwzględnić kontekst szkoły i korzystać z profesjonalnego osądu nauczycieli oraz kadry kierowniczej.
Liczba badań
136
Przegląd aktualizowany
maj 2025