Na czym to polega
Edukacja w środowisku przyrodniczym, czyli nauczanie na świeżym powietrzu, zazwyczaj obejmuje różnorodne doświadczenia terenowe, takie jak wycieczki górskie, wspinaczkę, zajęcia survivalowe, tory przeszkód, ćwiczenia w parku linowym, jak również sporty na świeżym powietrzu, np. biegi na orientację, żeglarstwo i kajakarstwo. Zajęcia tego typu mogą przybierać formę intensywnych kursów wyjazdowych (z noclegiem) lub krótszych kursów organizowanych na terenie szkoły bądź w ośrodkach poza szkołą.
Edukacja przygodą na świeżym powietrzu zwykle opiera się na doświadczeniach współpracy w grupie i wiąże się z wysokim poziomem wyzwań fizycznych (jak również emocjonalnych). Często towarzyszą jej praktyczne zadania problemowe, refleksja nad doświadczeniem oraz rozmowy o sposobie myślenia i emocjach (zob. także Metapoznanie i samoregulacja).
Ten typ nauczania zazwyczaj nie uwzględnia formalnego komponentu szkolnego, toteż niniejsze opracowanie nie uwzględnia zielonych szkół ani wycieczek terenowych.
Najważniejsze ustalenia
Dostępne badania na temat wpływu zajęć przygodowych na świeżym powietrzu na osiągnięcia szkolne uczniów są nieliczne i cechują się niską jakością. Choć sugerują pewne pozytywne efekty, brakuje wystarczająco mocnych dowodów naukowych, co uniemożliwia określenie rzeczywistego wpływu tej metody, np. w postaci przyrostu postępów uczniów wyrażonego w miesiącach nauki.
Choć badania wykazujące wpływ zajęć w środowisku przyrodniczym na wyniki w nauce są bardzo ograniczone, szersza literatura wskazuje, że mają one pozytywny wpływ na motywację, poczucie sprawczości i umiejętność współpracy. To oznacza, że edukacja w środowisku przyrodniczym może stanowić istotny element całościowego doświadczenia szkolnego, wspierając rozwój osobisty uczniów, nawet jeśli nie przekłada się bezpośrednio na ich wyniki w nauce.
Skuteczność
Liczba dostępnych badań dotyczących nauczania w środowisku przyrodniczym jest zbyt niska, by określić jego wpływ na postępy uczniów w nauce. Choć istniejące badania sugerują pozytywne efekty, żadne z nich nie zostało niezależnie zweryfikowane.
Brak dowodów nie oznacza braku wpływu – oznacza jedynie brak wystarczająco wiarygodnych danych.
Badania wskazują jednak na inne korzyści, takie jak wzrost pewności siebie i poczucia sprawczości. Wiele prac koncentrujących się na tych aspektach nie zostało ujętych w niniejszym materiale, który skupia się głównie na wynikach w nauce.
Wyrównywanie różnic edukacyjnych
Zajęcia edukacyjne w środowisku przyrodniczym mogą zapewnić uczniom z mniej uprzywilejowanych środowisk dostęp do doświadczeń, które w innym przypadku byłyby dla nich niedostępne. Udział w wymagających fizycznie i emocjonalnie aktywnościach wspiera rozwój odporności, pewności siebie i motywacji. Umiejętności te mogą pośrednio wspierać proces uczenia się, niemniej jednak związek między umiejętnościami pozapoznawczymi a osiągnięciami edukacyjnymi nie jest potwierdzony naukowo w sposób wystarczający – dlatego szkoły powinny ostrożnie oceniać wpływ tego typu interwencji na wyniki w nauce, jeśli taki efekt jest ich celem.
Wdrożenie w szkole
Nauczanie na świeżym powietrzu może przybierać bardzo różne formy. Ich potencjalny wpływ na rozwój uczniów wiąże się głównie z kształtowaniem umiejętności społeczno-emocjonalnych, takich jak odporność, pewność siebie i motywacja. Przy planowaniu tego rodzaju zajęć szkoły powinny rozważyć uwzględnienie:
- aktywności stawiających przed uczniami realne wyzwania fizyczne i emocjonalne;
- sytuacji sprzyjających współpracy, rozwiązywaniu problemów oraz refleksji nad własnym myśleniem i emocjami;
- wsparcia umożliwiającego uczniom pokonanie trudności i doświadczenie sukcesu;
- działań utrwalających pozytywne relacje nauczycieli z uczniami po powrocie z zajęć poza terenem szkoły.
Należy też podkreślić rolę systematycznego monitorowania efektów, zwłaszcza gdy celem jest poprawa osiągnięć szkolnych, ponieważ baza dowodowa dotycząca skuteczności tej metody jest ograniczona.
Zajęcia edukacyjne tego typu mogą przybierać różną formę i długość – mogą być to krótkie warsztaty organizowane na terenie szkoły lub w miejscowym domu kultury, regularne spotkania realizowane w dłuższym okresie, jak również intensywne obozy wyjazdowe trwające jeden lub dwa tygodnie. Wybór formy powinien zależeć od celów edukacyjnych, potrzeb uczniów i możliwości organizacyjnych szkoły.
Koszty
Koszty realizacji zajęć tego typu są zróżnicowane. Wdrożenie tej metody wymaga umiarkowanego zaangażowania kadry w porównaniu z innymi interwencjami edukacyjnymi. Zajęcia powinny być prowadzone przez wykwalifikowanych specjalistów. Od szkoły wymaga się zapewnienia bezpieczeństwa uczniów.
Siła dowodów
Siłę dowodów naukowych dotyczących zajęć edukacyjnych w środowisku przyrodniczym oceniono jako znikomą. Ze względu na ograniczoną jakość dostępnych badań nie prezentujemy wskaźnika przyrostu postępów uczniów (w miesiącach nauki). Zaledwie 6 badań spełniło kryteria włączenia do Przewodnika, ale żadnego z nich nie poddano niezależnej ewaluacji.
Liczba badań
6
Przegląd aktualizowany
październik 2025