Na czym to polega
Informacja zwrotna to informacja przekazywana uczniowi, dotycząca jego wyników w odniesieniu do założonych celów lub efektów uczenia się. Jej celem jest poprawa procesu uczenia się ucznia, którą to poprawę informacja zwrotna powinna realnie umożliwiać. Informacja zwrotna ukierunkowuje lub koryguje działania ucznia, by pomóc mu osiągnąć zamierzony cel, dopasowując jego wysiłek i aktywność do pożądanego efektu. Może odnosić się do wyniku lub efektu zadania, procesu realizacji zadania, sposobu, w jaki uczeń zarządza własnym uczeniem się lub samoregulacją, lub do samej osoby ucznia (jest wówczas rzadziej skuteczna).
Informacja zwrotna może być ustna lub pisemna; może być również udzielana w formie testów lub z wykorzystaniem technologii cyfrowych. Informacja zwrotna może pochodzić od nauczyciela lub osoby pełniącej funkcję dydaktyczną, a także od rówieśników (zob. Tutoring rówieśniczy).
Najważniejsze ustalenia
Udzielanie informacji zwrotnej to dobrze udokumentowane w badaniach podejście dydaktyczne, które ma znaczący wpływ na wyniki w nauce. Skuteczna informacja zwrotna koncentruje się zwykle na zadaniu, treści przedmiotu oraz strategiach samoregulacji ucznia – przekazuje konkretne wskazówki dotyczące sposobów poprawy.
Może być ona skuteczna w trakcie nauki, bezpośrednio po niej lub po pewnym czasie. Polityka dotycząca udzielania informacji zwrotnej nie powinna nadmiernie dookreślać jej częstotliwości. Informacja zwrotna może pochodzić z różnych źródeł. Badania pokazują pozytywne efekty przekazywania informacji zwrotnej zarówno od nauczyciela, jak i od rówieśników.
Informacja zwrotna przekazywana za pomocą technologii cyfrowych również przynosi pozytywne rezultaty, choć nieco niższe od średniej ogólnej.
Różne sposoby przekazywania informacji zwrotnej mogą być skuteczne, dlatego nie powinna się ona ograniczać wyłącznie do komentarzy pisemnych. Badania nad informacją zwrotną udzielaną ustnie wskazują na nieco wyższy wpływ na wyniki w nauce (+7 miesięcy). Komentarze pisemne mogą stanowić jeden z elementów skutecznej strategii informacji zwrotnej, ale należy monitorować ich wpływ na obciążenie pracą nauczycieli.
Informacji zwrotnej należy udzielać nie tylko wtedy, gdy uczeń popełnia błędy, lecz także wtedy, gdy wykonuje zadanie poprawnie. Informacja zwrotna wysokiej jakości może koncentrować się na zadaniu, treści przedmiotu i strategiach samoregulacji.
Skuteczność
Badania dotyczące informacji zwrotnej zazwyczaj wskazują na wysoki wpływ na wyniki w nauce. Jednak zakres wyników jest szeroki, a niektóre badania pokazują, że informacja zwrotna może również przynieść skutki negatywne i pogorszyć efekty uczenia się.
Pozytywne rezultaty odnotowano w przypadku różnorodnych form informacji zwrotnej – również wówczas, gdy jest przekazywana za pomocą technologii cyfrowych lub udzielana przez rówieśników. Najwyższy poziom skuteczności obserwuje się jednak wtedy, gdy informacja zwrotna pochodzi od nauczyciela. Informacji zwrotnej należy udzielać nie tylko wtedy, gdy uczeń popełnia błędy, lecz także wtedy, gdy wykonuje zadanie poprawnie – to bardzo istotne.
Wiele badań dotyczących informacji zwrotnej obejmuje również inne praktyki dydaktyczne – np. nauczanie oparte na pełnym opanowaniu materiału łączy udzielanie informacji zwrotnej z dodatkowym wsparciem dla uczniów, którzy mają zaległości, natomiast ocenianie kształtujące obejmuje działania mające na celu zidentyfikowanie konkretnych luk w wiedzy i określenie, w jaki sposób nauczyciel chce wspierać dalszy postęp ucznia.
Informacja zwrotna przynosi pozytywne efekty we wszystkich grupach wiekowych. Badania szkolne koncentrują się szczególnie na jej wpływie na naukę języka, matematyki oraz (w mniejszym stopniu) nauk przyrodniczych.
Co się kryje za średnią
Informacja zwrotna wydaje się mieć nieco większy wpływ na uczniów szkół podstawowych (+7 miesięcy) niż na uczniów szkół średnich (+5 miesięcy).
Wysoką skuteczność odnotowano we wszystkich obszarach programu nauczania, przy czym nieco lepsze wyniki uzyskano w matematyce i naukach przyrodniczych.
Uczniowie o niższych osiągnięciach edukacyjnych zazwyczaj odnoszą większe korzyści z otrzymywania wyraźnej, konkretnej informacji zwrotnej niż uczniowie osiągający wysokie wyniki.
Choć niektóre badania potwierdzają skuteczność informacji zwrotnej przekazywanej za pomocą technologii cyfrowych, to jej wpływ jest zazwyczaj nieco mniejszy (+4 miesiące).
Wyrównywanie różnic edukacyjnych
Pewne dowody naukowe wskazują, że informacja zwrotna łącząca elementy metapoznania i samoregulacji może mieć większy wpływ na uczniów z grup defaworyzowanych oraz uczniów o wcześniejszych niższych osiągnięciach niż na pozostałych uczniów. Uczniowie potrzebują jasnej, możliwej do wykorzystania informacji zwrotnej, by mogli stosować strategie metapoznawcze w procesie uczenia się. Tego rodzaju informacja zwrotna pomaga im zrozumieć własne mocne strony oraz obszary wymagające poprawy; pozwala im też stwierdzić, które strategie uczenia się okazały się skuteczne we wcześniej wykonywanych zadaniach.
Pisemna informacja zwrotna
Informacja zwrotna w formie pisemnej zazwyczaj obejmuje oceny punktowe lub stopnie oraz komentarze. Udzielana jest zwykle po zakończeniu zadania; ma na celu umożliwienie uczniowi samodzielnego zapoznania się z uwagami nauczyciela.
Wpływ pisemnej informacji zwrotnej jest zazwyczaj nieco niższy od średniego ogólnego wpływu – średni postęp wynosi około 5 miesięcy.
Wynik ten obejmuje wszystkie formy pisemnej informacji zwrotnej, przy czym dowody dotyczące skuteczności konkretnych metod, takich jak trzystopniowy system oceniania pisemnego (ang. triple marking), są bardzo ograniczone.
Szkoły powinny monitorować obciążenie pracą nauczycieli związane ze stosowaniem pisemnej informacji zwrotnej. Jak dotychczas nie ustalono jednoznacznie, kiedy informacja zwrotna przynosi najlepsze efekty, polityka szkoły w tym zakresie nie powinna zbyt szczegółowo określać terminów jej udzielania.
Ustna informacja zwrotna
Informacja zwrotna udzielana ustnie zazwyczaj polega na komentarzach nauczyciela przekazywanych w formie mówionej — indywidualnie, grupowo lub całej klasie. Jest ona zwykle bardziej bezpośrednia i natychmiastowa niż informacja pisemna. Udzielana jest podczas wykonywania zadania lub bezpośrednio po jego zakończeniu.
Wpływ informacji zwrotnej udzielanej ustnie jest średnio wyższy niż wpływ informacji zwrotnej ogółem – przeciętny postęp uczniów wynosi ok. 7 miesięcy. Choć uznaje się potencjalne korzyści płynące z informacji ustnej, nie należy pomijać zasad, które stanowią podstawę raportu dotyczącego udzielania wspierającej informacji zwrotnej.
Mimo że ustna informacja zwrotna przynosi nieco korzystniejsze efekty, większość szkół powinna stosować różnorodne metody przekazywania informacji zwrotnej. Najważniejsza pozostaje jakość informacji zwrotnej – niezależnie od formy przekazu.
Wdrożenie w szkole
Informacja zwrotna może pozytywnie wpływać na proces uczenia się, wspierając uczniów w koncentracji na obszarach wymagających poprawy, identyfikowaniu i zrozumieniu błędnych przekonań, przejmowaniu większej odpowiedzialności za własny rozwój oraz zwiększaniu motywacji do doskonalenia swoich umiejętności.
Skuteczne wdrożenie informacji zwrotnej wymaga:
- komunikowania się z uczniami, nauczycielami i rodzicami w zakresie zasad i oczekiwań dotyczących polityki przekazywania informacji zwrotnej,
- oceny stopnia zrozumienia materiału przez uczniów, aby wiedzieć, które elementy wymagają poprawy,
- uwzględnienia tzw. kosztu alternatywnego różnych form informacji zwrotnej, czyli tego, z czego trzeba zrezygnować, aby zastosować dane rozwiązanie,
- zapewnienia, że informacja zwrotna może być wykorzystana w praktyce – np. poprzez wskazanie konkretnych elementów, które uczeń wykonał dobrze lub źle, oraz wyjaśnienie przyczyn,
- uważnego rozważenia sposobu, w jaki informacja zwrotna zostanie odebrana (w tym jej wpływu na poczucie własnej wartości i motywację ucznia),
- stworzenia uczniom możliwości wykorzystania informacji zwrotnej w praktyce po jej otrzymaniu,
- oceny skuteczności zastosowanej informacji zwrotnej i jej wpływu na postępy uczniów.
Interwencje oparte na informacji zwrotnej różnią się długością trwania. Niektóre z nich mają charakter krótkoterminowy i ukierunkowany, koncentrując się na eliminowaniu błędnych przekonań uczniów w ciągu kilku tygodni lub nawet dni. Inne natomiast stanowią długofalowe metody monitorowania i wspierania postępów uczniów, realizowane w ciągu wielu miesięcy.
Koszty
Średni koszt wdrożenia informacji zwrotnej oraz interwencji opartych na informacji zwrotnej jest bardzo niski. Koszty ponoszone przez szkoły wynikają głównie z potrzeby organizacji szkoleń dla nauczycieli.
W porównaniu z innymi strategiami dydaktycznymi wdrożenie skutecznych form informacji zwrotnej wymaga jednak umiarkowanego, acz stałego zaangażowania czasu nauczycieli.
Oprócz czasu i kosztów dyrekcja szkoły powinna rozważyć sposoby maksymalizacji rozwoju zawodowego nauczycieli, by wspierać ich w udzielaniu skutecznej informacji zwrotnej. Zarazem należy unikać rozwiązań, które zwiększają obciążenie pracą nauczycieli, nie dostarczając jednocześnie uczniom konkretnej informacji potrzebnej do poprawy wyników w nauce.
Siła dowodów
Siłę dowodów naukowych dotyczących informacji zwrotnej oceniono jako wysoką. Zidentyfikowano 155 badań, które spełniły kryteria włączenia do Przewodnika. Ocenę siły dowodów naukowych tej strategii jednak obniżono, ponieważ duży odsetek badań nie miał charakteru randomizowanych prób kontrolowanych (RCT). Choć inne typy badań również dostarczają cennych informacji na temat skuteczności stosowanych strategii, istnieje ryzyko, że wyniki mogły zostać częściowo ukształtowane przez czynniki niezwiązane bezpośrednio z daną interwencją.
Jak w przypadku każdego przeglądu badań naukowych, Przewodnik po Strategiach Edukacyjnych przedstawia średni wpływ poszczególnych podejść, uzyskany na podstawie wyników badań naukowych prowadzonych w środowisku szkolnym. Podczas wdrażania strategii w swojej placówce należy uwzględnić kontekst szkoły i korzystać z profesjonalnego osądu nauczycieli oraz kadry kierowniczej.
Liczba badań
155
Przegląd aktualizowany
czerwiec 2021