Na czym to polega
Interwencje nakierowane na modyfikację zachowań mają na celu poprawę wyników w nauce poprzez ograniczenie niepożądanych zachowań występujących w szkole. Niniejszy opis obejmuje interwencje ukierunkowane na minimalizację występowania różnych typów zachowań problemowych – od drobnych zakłóceń porządku w klasie po agresję, przemoc, zastraszanie, nadużywanie substancji psychoaktywnych oraz ogólnie pojęte zachowania antyspołeczne.
Same interwencje można podzielić na trzy główne kategorie:
(1) podejścia ukierunkowane na rozwijanie pozytywnego klimatu szkoły lub poprawę dyscypliny w całej placówce, które jednocześnie mają na celu zwiększenie zaangażowania uczniów w proces uczenia się;
(2) programy uniwersalne, które mają na celu poprawę zachowania i zazwyczaj realizowane są w klasie;
(3) programy specjalistyczne skierowane do uczniów z określonymi problemami w zachowaniu.
Inne strategie, takie jak zaangażowanie rodziców czy uczenie się społeczne i emocjonalne, również często przyczyniają się do poprawy klimatu szkoły lub dyscypliny – tym niemniej nie uwzględniono ich w niniejszym podsumowaniu, które ogranicza się wyłącznie do interwencji bezpośrednio ukierunkowanych na zachowanie.
Najważniejsze ustalenia
Zarówno interwencje ukierunkowane, jak i podejścia uniwersalne wykazują pozytywne ogólne efekty. Szkoły powinny rozważyć odpowiednie połączenie strategii dotyczących zachowania, by zmniejszyć ogólny poziom zakłóceń oraz zapewnić indywidualnie dopasowane wsparcie tam, gdzie jest ono potrzebne.
Dostępne są dowody potwierdzające skuteczność różnych typów interwencji, przy czym największe efekty uzyskują te, które zawierają element dydaktyczny lub koncentrują się na odgrywaniu ról i treningu poprzez powtarzanie określonych zachowań.
Nawet w obrębie tego samego typu programów można zaobserwować zróżnicowany poziom skuteczności. Wybierając interwencję dotyczącą zachowania, szkoły powinny szukać programów lub podejść, które zostały poddane ewaluacji i wykazały pozytywny wpływ.
Wdrażając interwencje nakierowane na modyfikację zachowań – zarówno te ukierunkowane, jak i uniwersalne – szkoły powinny zapewnić nauczycielom i personelowi opcje doskonalenia zawodowego, by zagwarantować wysoką jakość realizacji programu oraz spójność działań w całej szkole.
Skuteczność
Średni wpływ interwencji nakierowanych na modyfikację zachowań odpowiada 3 dodatkowym miesiącom postępu w nauce w ciągu roku szkolnego. Dostępne dane wskazują, że interwencje dotyczące zachowania mogą prowadzić do umiarkowanej poprawy wyników w nauce, jak również do zmniejszenia częstości występowania zachowań problemowych. Należy jednak podkreślić, że zakres korzyści różni się znacznie w zależności od charakteru i przebiegu samej interwencji.
Podejścia polegające na doskonaleniu umiejętności zarządzania zachowaniem uczniów przez nauczycieli oraz rozwijaniu u uczniów kompetencji poznawczych i społecznych są – przeciętnie rzecz biorąc – skuteczne.
Strategie dotyczące zachowania w skali całej szkoły często łączą się z poprawą wyników w nauce. Niemniej jednak brakuje jednoznacznych dowodów, że właśnie te interwencje są bezpośrednią przyczyną zaobserwowanej poprawy, a nie inne równolegle realizowane działania w szkole.
Co się kryje za średnią
Efekty interwencji nakierowanych na modyfikację zachowań są podobne w przypadku uczniów szkół podstawowych i średnich (ok. 3 miesiące postępu).
Wpływ tych interwencji obejmuje różne obszary programu nauczania, wykazując porównywalną skuteczność w matematyce oraz w nauce czytania i pisania.
Regularne zajęcia odbywające się kilka razy w tygodniu przez dłuższy okres (na przykład przez cały rok szkolny lub dłużej) okazują się najbardziej efektywne.
Programy, które zawierają komponent dydaktyczny lub element odgrywania ról i scenek, wiążą się z większymi pozytywnymi efektami.
Podejścia grupowe lub obejmujące całą klasę (z udziałem 6 lub więcej uczniów) wydają się nieco skuteczniejsze niż interwencje indywidualne lub prowadzone w małych grupach.
Wyrównywanie różnic edukacyjnych
Według danych opublikowanych przez brytyjskie Ministerstwo Edukacji, uczniowie otrzymujący w szkole bezpłatne posiłki są znacznie bardziej narażeni na trwałe lub czasowe zawieszenie w obowiązkach ucznia niż ich rówieśnicy, którzy nie korzystają z takiego wsparcia. Z najnowszych danych wynika, że wskaźnik zawieszeń wśród uczniów uprawnionych do bezpłatnych posiłków jest ponad czterokrotnie wyższy, a wskaźnik trwałych wykluczeń – około pięciokrotnie wyższy niż wśród pozostałych uczniów.
Najczęstszym powodem wykluczenia jest uporczywe zakłócanie porządku w klasie. Na zachowanie uczniów wpływa wiele czynników, z których część może być bezpośrednio kontrolowana przez nauczycieli poprzez ogólne działania wychowawcze lub strategie zarządzania klasą. Niektórzy uczniowie wymagają bardziej specjalistycznego wsparcia, które pomoże im rozwijać samoregulację oraz umiejętności społeczne i emocjonalne.
Wdrożenie w szkole
Interwencje nakierowane na modyfikację zachowań wpływają na poprawę wyników w nauce przede wszystkim poprzez zwiększenie czasu, jaki uczniowie mogą poświęcić na naukę. Może to następować poprzez ograniczenie drobnych zakłóceń, które skracają czas efektywnej pracy na lekcji, lub zapobieganie zawieszeniu w obowiązków ucznia, które powodują dłuższe przerwy w uczęszczaniu do szkoły. Jeżeli jednak wdrożone interwencje zabierają więcej czasu lekcyjnego niż zakłócenia, które mają eliminować, to rzeczywisty czas zaangażowania w naukę nie ulegnie zwiększeniu.
W większości szkół najlepsze rezultaty przynosi połączenie podejść uniwersalnych i ukierunkowanych:
- podejścia uniwersalne dotyczące zarządzania klasą mogą pomóc w zapobieganiu zakłóceniom – często jednak wymagają szkoleń i doskonalenia zawodowego, aby stosować je skutecznie;
- podejścia ukierunkowane dostosowane do potrzeb uczniów (takie jak karty monitorujące postępy bądź funkcjonalne oceny zachowania) mogą być właściwsze w przypadku uczniów wykazujących szczególne trudności z zachowaniem.
Niezależnie od wybranego podejścia, kluczowe jest utrzymanie wysokich oczekiwań wobec uczniów oraz spójne stosowanie zasad w całej szkole. Skuteczne strategie mogą również obejmować interwencje rozwijające umiejętności społeczne i emocjonalne.
Dane badawcze wskazują, że programy realizowane przez okres 2-6 miesięcy przynoszą trwalsze rezultaty. Strategie obejmujące całą szkołę zazwyczaj wymagają więcej czasu na wdrożenie niż strategie dostosowane indywidualnie lub obejmujące pojedyncze klasy.
Koszty
Koszty interwencji nakierowanych na modyfikację zachowań są zróżnicowane; ogólnie szacuje się, że mieszczą się w przedziale od bardzo niskich do umiarkowanych. W przypadku strategii obejmujących całą szkołę, główne koszty dla placówek wynikają z nakładów czasu pracy personelu oraz szkoleń. Bardziej intensywne i ukierunkowane interwencje wiążą się z wyższymi kosztami osobowymi i szkoleniowymi, ponieważ wymagają większego zaangażowania specjalistów lub dodatkowego personelu.
W porównaniu z innymi strategiami dydaktycznymi interwencje dotyczące zachowań mogą wymagać znacznej ilości czasu pracy nauczycieli. Ukierunkowane działania lub nauczanie indywidualne prowadzone przez przeszkolonych pracowników szkoły lub specjalistów będą wymagały więcej czasu niż podejścia uniwersalne. Generalnie rzecz biorąc, skuteczne interwencje przyczyniają się do większego zaangażowania uczniów w naukę poprzez ograniczenie zachowań niepożądanych i zwiększenie aktywnego uczestnictwa w procesie dydaktycznym.
Oprócz kwestii czasu i kosztów dyrektorzy szkół powinni analizować efekty obowiązujących polityk dotyczących zachowania uczniów oraz wspierać nauczycieli w utrzymaniu spójności działań. Wdrażając nowe podejścia, szkoły powinny wybierać programy o potwierdzonej skuteczności. Doskonalenie zarządzania klasą może wymagać intensywnych szkoleń, w trakcie których nauczyciele analizują działania, które podjęli, wdrażają nowe strategie i monitorują swoje postępy.
Siła dowodów
Siłę dowodów naukowych dotyczących interwencji nakierowanych na modyfikację zachowań oceniono jako umiarkowaną. Zidentyfikowano 83 badania, które spełniły kryteria włączenia do Przewodnika. Ocenę siły dowodów naukowych tej strategii jednak obniżono, ponieważ znaczny odsetek badań nie został poddany niezależnej ewaluacji. Ewaluacje prowadzone przez organizacje powiązane z danym podejściem dydaktycznym (np. przez komercyjnych dostawców programów edukacyjnych) zazwyczaj wykazują większy wpływ, co może zniekształcać ogólny wynik dla danej strategii.
Jak w przypadku każdego przeglądu badań naukowych, Przewodnik po Strategiach Edukacyjnych przedstawia średni wpływ poszczególnych podejść, uzyskany na podstawie wyników badań naukowych prowadzonych w środowisku szkolnym. Podczas wdrażania strategii w swojej placówce należy uwzględnić kontekst szkoły i korzystać z profesjonalnego osądu nauczycieli oraz kadry kierowniczej.
Liczba badań
83
Przegląd aktualizowany
maj 2025