Metoda fonetyczna

Fonetyczna metoda nauczania (ang. phonics) to podejście do nauczania niektórych aspektów czytania i pisania, oparte na rozwijaniu u uczniów wiedzy i zrozumienia związku między symbolami graficznymi a dźwiękami mowy. Obejmuje ono umiejętność słyszenia, rozpoznawania i wykorzystywania wzorców dźwięków (fonemów) w celu nauki czytania tekstu pisanego. Celem jest systematyczne nauczanie relacji między dźwiękami a odpowiadającymi im wzorcami literowymi (grafemami).

Podejście to kładzie nacisk na umiejętność odczytywania nowych słów poprzez ich „rozszyfrowanie” – głoskowanie i łączenie dźwięków w całość (tzw. blending).

Średni wpływ stosowania tego podejścia to równowartość dodatkowych 5 miesięcy postępu w ciągu roku szkolnego. Metoda fonetyczna konsekwentnie okazuje się skuteczna we wspieraniu młodszych uczniów w opanowaniu podstaw czytania – średnio zapewnia dodatkowe 5 miesięcy postępów. Badania wskazują, że metoda ta jest szczególnie korzystna dla młodszych dzieci (4–7 lat), które dopiero rozpoczynają naukę czytania. Nauczanie czytania metodą fonetyczną jest przeciętnie bardziej efektywne niż inne podejścia do wczesnej nauki czytania (np. metoda całościowa lub sylabowa). Tym niemniej podkreśla się, że skuteczne techniki fonetyczne funkcjonują zwykle w ramach bogatego środowiska rozwijającego umiejętności językowe i stanowią tylko jeden z elementów udanej strategii rozwijania umiejętności czytania.

Choć istnieje mniej badań dotyczących stosowania tej metody u starszych uczniów, dostępne dane wskazują, że również w tej grupie wiekowej metoda fonetyczna może się sprawdzić. Podobnie jak w przypadku każdej interwencji czytelniczej, niezbędna jest dokładna diagnoza trudności niezależnie od wieku ucznia. Jeśli starszy uczeń ma trudności z dekodowaniem, podejście fonetyczne nadal będzie właściwe. Jeśli problem dotyczy słownictwa lub rozumienia tekstu, bardziej odpowiednie byłyby inne interwencje.

Występuje pewna zmienność skuteczności pomiędzy różnymi odmianami metody fonetycznej. Klasyczna odmiana syntetyczna wykazuje średnio wyższe efekty niż odmiana analityczno-syntetyczna, którą jednak badano rzadziej (jedynie 9 badań). Niewielka liczba badań (6) nad analogiczną metodą nauki czytania wskazuje na jej negatywny wpływ.

Badania przeprowadzone w Anglii dowodzą, że uczniowie z grup defaworyzowanych zazwyczaj odnoszą podobne (lub nieco większe) korzyści z interwencji i podejść opartych na fonetycznej metodzie nauki czytania. Jest to prawdopodobnie związane z jednoznacznością instrukcji oraz intensywnym charakterem udzielanego wsparcia.

Możliwe, że niektórzy uczniowie z grup defaworyzowanych nie rozwijają świadomości fonologicznej w tempie zbliżonym do swoich rówieśników, ponieważ w domu niedużo się rozmawia, a książki czyta się bardzo rzadko bądź wcale. Ukierunkowane interwencje w ramach tej strategii mogą zatem szybciej poprawić umiejętności dekodowania u uczniów, którzy doświadczyli tego typu barier w uczeniu się.

Medianę kosztów wdrożenia interwencji wyliczono jako bardzo niską. Koszty związane z nauczaniem metodą foniczną wynikają z potrzeby posiadania specyficznych materiałów dydaktycznych oraz szkolenia zawodowego nauczycieli, z czego większość stanowią koszty początkowe w pierwszym roku realizacji programu.

Choć mediana kosztów jest bardzo niska, różnice cen pomiędzy dostępnymi programami, jak również możliwość zakupu dodatkowych szkoleń i zapewnienie wsparcia dla nauczycieli oznaczają, że koszty mogą wahać się od bardzo niskich do niskich. W badaniach dowiedziono, że skuteczność fonetycznej metody nauczania zależy od etapu rozwoju czytelniczego ucznia – to z kolei oznacza, że nauczycielom należy zapewnić możliwości rozwoju zawodowego zarówno w zakresie rzetelnej diagnozy trudności, jak i w stosowaniu konkretnych technik i materiałów w ramach tej metody.

Podane szacunki kosztów zakładają, że szkoły już finansują wynagrodzenia pracowników prowadzących interwencje, pomieszczenia do prowadzenia zajęć oraz podstawowe materiały dla nauczycieli i uczniów. Wszystkie te elementy stanowią niezbędny wydatek, bez którego realizacja interwencji metodą fonetyczną byłaby droższa.