Na czym to polega
Powtarzanie klasy (znane również jako retencja lub brak promocji) to praktyka polegająca na tym, że uczniowie, którzy nie osiągną określonego poziomu zdobytej wiedzy i umiejętności na koniec danego roku szkolnego, są zobowiązani powtarzać klasę, dołączając w kolejnym roku szkolnym do młodszych uczniów. W szkołach ponadpodstawowych powtarzanie roku najczęściej dotyczy tylko konkretnego przedmiotu lub zajęć, których uczeń nie zaliczył.
Najważniejsze ustalenia
Powtarzanie klasy ma (średnio) negatywny wpływ na postępy uczniów. Negatywne efekty są rzadkie w przypadku interwencji edukacyjnych, dlatego skala opóźnień w osiągnięciach uczniów powtarzających rok jest szczególnie uderzająca.
Negatywne skutki są nieproporcjonalnie większe w przypadku uczniów z grup defaworyzowanych, uczniów z mniejszości etnicznych oraz tych, którzy są relatywnie młodsi w swoim roczniku.
Gdy uczniowie nie osiągają oczekiwanych wyników, alternatywne interwencje mogą zapewnić intensywne wsparcie, które może sprawić, że powtarzanie klasy okaże się zbędne, np. Nauczanie indywidualne.
Negatywne skutki cechują się tendencją do narastania w czasie, a powtarzanie więcej niż jednego roku znacząco zwiększa ryzyko przerwania nauki i porzucenia szkoły.
Skuteczność
Średni wpływ powtarzania klasy oznacza, że w ciągu roku postępy ucznia spadają o ok. 2 miesiące w porównaniu do sytuacji, gdyby nie powtarzał roku – w porównaniu z uczniami o podobnych charakterystykach.
Ponadto badania konsekwentnie wskazują na silniejsze negatywne skutki w przypadku uczniów z grup defaworyzowanych, co sugeruje, że praktyka powtarzania roku prawdopodobnie pogłębia nierówności edukacyjne.
Powtarzanie klasy wiąże się również z większym ryzykiem negatywnych skutków w przypadku uczniów szkół średnich, uczniów z mniejszości etnicznych, a także uczniów relatywnie młodszych w danym roczniku.
Uczniowie powtarzający klasę osiągają przeciętnie o 2 miesiące mniejsze postępy niż ich rówieśnicy, którzy promocję otrzymują. Badania sugerują również, że uczniowie powtarzający rok raczej nie nadrabiają zaległości w stosunku do uczniów, którzy kontynuują naukę – nawet po przejściu przez dodatkowy rok edukacji. Co więcej, uczniowie ci są bardziej narażeni na ryzyko przedwczesnego przerwania nauki i porzucenia szkoły.
Chociaż średni efekt jest negatywny, niektóre badania wskazują, że w indywidualnych przypadkach część uczniów może odnieść korzyści (zwłaszcza krótkoterminowe). Jednak trudno przewidzieć, którzy uczniowie mogą z powtarzania klasy skorzystać, co sugeruje, że takie rozwiązanie obarczone jest poważnym ryzykiem.
Co się kryje za średnią
Negatywne efekty są zazwyczaj nieco większe w szkołach średnich (ok. -4 miesiące) niż w szkołach podstawowych (ok. -2 miesiące).
Podobnie negatywne skutki obserwuje się zarówno w przypadku umiejętności czytania i pisania, jak również matematyki.
Większość badań przeprowadzono w Stanach Zjednoczonych.
Wyrównywanie różnic edukacyjnych
Badania dotyczące luki edukacyjnej wskazują, że uczniowie z grup defaworyzowanych osiągają średnio niższe wyniki niż ich bardziej uprzywilejowani rówieśnicy. W konsekwencji uczniowie ci częściej powtarzają rok, co może utrwalać niskie osiągnięcia oraz prowadzić do spadku pewności siebie i motywacji do nauki.
Wdrożenie w szkole
Biorąc pod uwagę zdecydowanie negatywny wpływ powtarzania klasy, nie zaleca się stosowania tej praktyki. Do potencjalnych przyczyn negatywnych skutków należą m.in. poczucie stygmatyzacji związane z niepowodzeniem oraz fakt, że uczeń trafia do klasy z młodszymi rówieśnikami. W wyjątkowych okolicznościach powtarzanie roku może być korzystne – np. gdy uczeń opuścił znaczną część zajęć z powodu choroby lub z innych uzasadnionych przyczyn. W takich przypadkach koniecznie należy:
- zadbać o to, by powtarzanie roku odbywało się w porozumieniu z uczniem i rodzicami – aby nie było odebrane jako kara;
- zaplanować dodatkowe wsparcie dla ucznia powtarzającego rok – zamiast oczekiwać, że taki sam sposób pracy przyniesie inne rezultaty.
Średni, ogólny negatywny wpływ powtarzania klasy na uczenie się sugeruje, że nauczyciele, szkoły i rodzice powinni rozważyć inne sposoby wsparcia, które pomogą uczniom nadrobić zaległości i osiągnąć poziom odpowiedni dla ich etapu edukacyjnego. Jako interwencję ukierunkowaną na luki w rozumieniu materiału i zapewniającą dodatkowe, spersonalizowane wsparcie zastosować można na przykład nauczanie indywidualne.
Siła dowodów
Siłę dowodów naukowych dotyczących powtarzania klasy oceniono jako niską. Zidentyfikowano 95 badań, które spełniły kryteria włączenia do Przewodnika. Ocenę siły dowodów naukowych tej strategii jednak obniżono, gdyż:
- duży odsetek badań nie miał charakteru randomizowanych prób kontrolowanych (RCT); choć inne typy badań również dostarczają cennych informacji na temat skuteczności stosowanych strategii, istnieje ryzyko, że wyniki mogły zostać częściowo ukształtowane przez czynniki niezwiązane bezpośrednio z daną interwencją;
- wyniki badań w ramach tego tematu charakteryzują się dużą, niewyjaśnioną zmiennością; każdy przegląd naukowy zawiera pewien zakres różnic w wynikach, dlatego należy analizować dane poza średnią; taka niewyjaśniona zmienność obniża pewność co do rezultatów, ponieważ nie da się jednoznacznie ustalić, w jaki sposób kontekst, metodologia lub przyjęte podejście wpływają na wynik badania.
Jak w przypadku każdego przeglądu badań naukowych, Przewodnik po Strategiach Edukacyjnych przedstawia średni wpływ poszczególnych podejść, uzyskany na podstawie wyników badań naukowych prowadzonych w środowisku szkolnym. Podczas wdrażania strategii w swojej placówce należy uwzględnić kontekst szkoły i korzystać z profesjonalnego osądu nauczycieli oraz kadry kierowniczej.
Liczba badań
95
Przegląd aktualizowany
październik 2025