Na czym to polega
Praca domowa odnosi się do zadań przekazywanych uczniom przez nauczycieli do wykonania poza regularnymi zajęciami szkolnymi.
Zakres i forma pracy domowej różnią się znacznie – zwłaszcza między młodszymi a starszymi uczniami – i mogą obejmować m.in. czytanie w domu, dłuższe projekty lub wypracowania, ukierunkowane zadania, takie jak powtórki do sprawdzianów.
Do tej kategorii zalicza się również działania takie jak "kluby pracy domowej", w których uczniowie mogą wykonywać zadania w szkole, ale poza normalnymi godzinami lekcyjnymi, oraz modele odwróconego nauczania, w których uczniowie przygotowują się w domu do dyskusji i zadań praktycznych realizowanych później na lekcji.
Najważniejsze ustalenia
Praca domowa ma przeciętnie pozytywny wpływ na wyniki w nauce (+5 miesięcy postępu) – zwłaszcza w przypadku uczniów szkół średnich.
Należy jednak pamiętać, że nie wszyscy uczniowie mają w domu odpowiednie warunki do nauki – brak spokojnego miejsca do nauki czy wsparcia może ograniczać efektywność pracy. Szkoły powinny zatem rozważyć, jak mogą wspierać uczniów w nauce domowej, np. poprzez organizację klubów pracy domowej.
Najlepsze rezultaty przynosi praca domowa ściśle powiązana z tym, co dzieje się na lekcjach. Badania pokazują, że najwyższy wpływ na wyniki mają te zadania, które zawierają element informacji zwrotnej od nauczyciela.
Bardzo istotne jest to, aby cel pracy domowej był dla uczniów jasny – czy ma ona służyć poszerzeniu konkretnej wiedzy, czy też na przykład doskonaleniu płynności w danym obszarze umiejętności.
Skuteczność
Średni wpływ pracy domowej na wyniki uczniów jest pozytywny zarówno w szkołach podstawowych, jak i ponadpodstawowych. Za tą średnią kryje się jednak duża zmienność – w szkołach podstawowych efekty pracy domowej są zazwyczaj mniejsze.
Jakość zadań wydaje się mieć większe znaczenie niż ich ilość. Niektóre badania wskazują nawet, że efektywność pracy domowej maleje, gdy uczniowie poświęcają na nią zbyt dużo czasu. Najlepsze rezultaty osiągano w badaniach, w których zadania domowe z danego przedmiotu były zadawane dwa razy w tygodniu.
Dowody sugerują też, że sposób powiązania pracy domowej z nauką w czasie lekcji ma istotne znaczenie. W najbardziej skutecznych przypadkach praca domowa stanowiła integralny element procesu nauczania, a nie tylko jego dodatek. Aby zmaksymalizować wpływ pracy domowej, uczniowie powinni otrzymywać wysokiej jakości informację zwrotną na temat swoich zadań (zob. Informacja zwrotna).
Co się kryje za średnią
Badania przeprowadzone w szkołach średnich pokazują większy wpływ pracy domowej (+5 miesięcy postępu) niż w szkołach podstawowych (+3 miesiące). Podobnie pozytywne efekty odnotowano w przypadku czytania, matematyki i nauk ścisłych.
Choć większość prac domowych ma charakter indywidualny, badania wskazują, że zadania realizowane we współpracy z rówieśnikami przynoszą nieco wyższe efekty (+6 miesięcy) – przy czym należy podkreślić, że liczba takich badań jest ograniczona.
Prace domowe z wykorzystaniem technologii cyfrowych również wykazują nieco większy wpływ na postępy uczniów (+6 miesięcy).
Wyrównywanie różnic edukacyjnych
Uczniowie z grup defaworyzowanych zazwyczaj odnoszą dodatkowe korzyści z pracy domowej. Tym niemniej badania przeprowadzone w Anglii wskazują, że uczniowie z mniej uprzywilejowanych środowisk rzadziej dysponują spokojnym miejscem do nauki w domu, stabilnym łączem internetowym bądź mogą liczyć na wsparcie ze strony rodziców w odrabianiu lekcji i rozwijaniu skutecznych nawyków uczenia się. Te trudności mogą pogłębiać różnice w osiągnięciach edukacyjnych.
"Kluby pracy domowej" mogą pomóc w przezwyciężaniu tych barier, zapewniając uczniom dostęp do zasobów i wsparcia potrzebnego do odrabiania zadań lub powtórek materiału. Szersze badania sugerują również, że praca domowa nie powinna być stosowana jako kara za słabe wyniki, ponieważ może to szczególnie negatywnie wpływać na uczniów z mniej uprzywilejowanych środowisk.
Praca domowa w szkołach podstawowych
Typowe prace domowe w szkołach podstawowych obejmują czytanie, ćwiczenie pisowni i tabliczki mnożenia, ale mogą również zawierać bardziej rozbudowane zadania rozwijające umiejętność dociekania lub zadania ukierunkowane, takie jak powtórki do sprawdzianów.
Badania pokazują, że zadawanie prac domowych w szkołach podstawowych ma mniejszy wpływ na wyniki uczniów w porównaniu ze szkołami średnimi i jest znacznie rzadziej badane. Wiele zasad skutecznego stosowania pracy domowej pozostaje jednak takich samych, niezależnie od etapu edukacyjnego — szczególnie ścisłe powiązanie pracy domowej z materiałem realizowanym na lekcjach oraz dobór odpowiedniej liczby zadań, która powinna być mniejsza w przypadku młodszych uczniów.
Praca domowa w szkołach średnich
Typowe prace domowe w szkołach średnich obejmują realizację zadań rozpoczętych na lekcjach, przygotowanie do przyszłych zajęć, regularne prace zaliczeniowe oraz powtórki do testów i egzaminów.
Zadawanie pracy domowej w szkołach średnich przebadano znacznie szerzej niż w przypadku szkół podstawowych; zazwyczaj przekłada się na poprawę osiągnięć uczniów.
Wdrożenie w szkole
Praca domowa wpływa na wyniki uczniów, ponieważ pozwala im na samodzielne uczenie się; służy utrwalaniu i doskonaleniu umiejętności, pogłębianiu wiedzy, przygotowaniu do zajęć lub powtórce przed egzaminami. Wyniki badań wskazują jednak na duże zróżnicowanie skuteczności pracy domowej, dlatego szkoły powinny zwracać uwagę na jej aktywne składniki, takie jak np.:
- stawianie na jakość, a nie liczbę zadań;
- projektowanie dobrze przemyślanych zadań powiązanych z nauką w klasie;
- jasne określanie celu pracy domowej dla uczniów;
- rozpoznawanie i eliminowanie barier w odrabianiu prac domowych (np. brak dostępu do urządzeń, Internetu czy materiałów);
- nauczanie strategii samodzielnego uczenia się;
- udzielanie wysokiej jakości informacji zwrotnej, wspierającej postępy ucznia;
- monitorowanie wpływu pracy domowej na zaangażowanie, postępy i wyniki uczniów.
Nauczyciele powinni również rozumieć i brać pod uwagę bariery utrudniające uczniom odrabianie pracy domowej – takie jak na przykład brak cichego miejsca do nauki lub niedostępność zasobów edukacyjnych – oraz unikać zadawania pracy domowej jako kary za słabe wyniki.
Koszty
Średni koszt wdrożenia pracy domowej jest oceniany jako bardzo niski, a wydatki ponoszone przez szkoły dotyczą głównie szkoleń nauczycieli i materiałów dydaktycznych. Realizacja pracy domowej wymaga również niewielkiego nakładu czasu ze strony nauczycieli na planowanie i udzielanie informacji zwrotnej.
Oprócz kosztów i czasu, dyrektorzy szkół powinni rozważyć, w jaki sposób można zwiększyć skuteczność pracy domowej poprzez doskonalenie zawodowe nauczycieli, by potrafili:
• projektować dobrze przemyślane zadania, które uzupełniają naukę w klasie;
• zapewniać wysokiej jakości informację zwrotną, wspierającą proces uczenia się uczniów.
Szkoły powinny również monitorować wpływ różnych podejść do pracy domowej – takich jak częstotliwość, cel i różnorodność zadań – na zaangażowanie uczniów i ich wyniki w nauce.
Siła dowodów
Siłę dowodów dotyczących pracy domowej oceniono jako bardzo niską. Zidentyfikowano 43 badania spełniające kryteria włączenia do Przewodnika. Ocenę siły dowodów naukowych tej strategii jednak obniżono, ponieważ:
- znaczny odsetek badań nie miał charakteru randomizowanych badań kontrolowanych (RCT); choć inne typy badań również dostarczają cennych informacji o skuteczności podejść, istnieje ryzyko, że na wyniki wpływały czynniki niezwiązane bezpośrednio z interwencją;
- duża część badań nie została poddana niezależnej ewaluacji; ewaluacje realizowane przez organizacje powiązane z danym podejściem (np. przez komercyjnych dostawców programów edukacyjnych) zazwyczaj wykazują większe efekty, co może zawyżać ogólny wpływ tej metody.
Jak w przypadku każdego przeglądu badań naukowych, Przewodnik po Strategiach Edukacyjnych przedstawia średni wpływ poszczególnych podejść, uzyskany na podstawie wyników badań naukowych prowadzonych w środowisku szkolnym. Podczas wdrażania strategii w swojej placówce należy uwzględnić kontekst szkoły i korzystać z profesjonalnego osądu nauczycieli oraz kadry kierowniczej.
Liczba badań
43
Przegląd aktualizowany
sierpień 2021