Na czym to polega
Setting i streaming odnoszą się do różnych sposobów organizowania nauczania, w ramach których uczniowie o podobnym poziomie bieżących osiągnięć są konsekwentnie grupowani razem na zajęcia:
- Setting zazwyczaj polega na alokowaniu uczniów w danym roczniku do grup zajmujących się konkretnymi przedmiotami, takimi jak matematyka czy nauka języka, ale nie w całym zakresie nauczania.
- Streaming (w niektórych krajach znany jako tracking) zwykle oznacza podział uczniów na grupy na wszystkich lub na większości lekcji – wtedy uczeń pozostaje w tej samej grupie niezależnie od przedmiotu.
Uczniowie w różnych grupach (tj. podzieleni wg przedmiotów lub wg zdolności ogólnych) czasem realizują odmienny program nauczania – szczególnie tam, gdzie ważną rolę odgrywają różne krajowe testy, różne poziomy egzaminów bądź różne typy kwalifikacji ogólnokształcących i zawodowych. Celem settingu i streamingu jest umożliwienie bardziej efektywnego nauczania poprzez zawężenie zakresu poziomów osiągnięć w klasie.
Choć te praktyki bywają określane mianem grupowania według zdolności, w tym opracowaniu używamy terminu „osiągnięcia” zamiast „zdolności”, ponieważ szkoły zazwyczaj wykorzystują miary bieżących wyników (nie zaś zdolności) do grupowania uczniów. Setting i streaming w niniejszym Przewodniku omawiamy w ramach jednego podejścia, ponieważ obie praktyki mają wspólną cechę: organizowanie całych klas złożonych z uczniów o podobnym poziomie osiągnięć.
Dowody dotyczące wpływu grupowania uczniów według osiągnięć w obrębie jednej klasy opisano w dokumencie Grupowanie wewnątrzklasowe. Inne rodzaje grupowania według osiągnięć, takie jak łączenie uczniów o wysokich osiągnięciach z uczniami ze starszych roczników, nie zostały w Przewodniku omówione, ponieważ stosowane są znacznie rzadziej.
Najważniejsze ustalenia
Podział uczniów na grupy w ramach setting lub streaming nie przekłada się na ich wyniki w nauce. Ponadto efekty są mniejsze w przypadku uczniów o niższych osiągnięciach. Baza dowodowa jest tutaj bardzo ograniczona. Szkoły mogą więc rozważyć inne sposoby skutecznego ukierunkowania nauczania, takie jak nauczanie w małych grupach lub nauczanie indywidualne.
Jeśli szkoły decydują się na grupowanie wedle jednej bądź drugiej metody, należy koniecznie zapewnić wyższą skuteczność nauczania wszystkich uczniów – również tych o słabszych osiągnięciach. Należy uważnie przydzielać nauczycieli do poszczególnych grup, aby kompetencje kadry odpowiadały potrzebom uczniów. Równie istotna jest konieczność realizowania ambitnego, wymagającego programu przez wszystkich uczniów – w tym również uczniów o niższych osiągnięciach. Elastyczność w organizacji grup oraz regularne monitorowanie postępów w nauce minimalizują ryzyko niewłaściwego przydziału, szczególnie u uczniów przyswajających wiedzę i umiejętności w różnym tempie.
Podejmowanie świadomych decyzji dotyczących grupowania uczniów jest bardzo ważne. Badania wskazują na ryzyko, że uczniowie mogą być niekorzystnie traktowani ze względu na relatywny wiek w roczniku lub z powodu nieuświadomionych uprzedzeń dotyczących rasy czy klasy społecznej.
Skuteczność
W ujęciu średnim uczniowie objęci jedną z ww. metod grupowania czynią podobne postępy jak uczniowie uczący się w klasach zróżnicowanych pod względem osiągnięć. Badania wskazują, że metody grupowania mają niewielki negatywny wpływ na uczniów o niższych osiągnięciach oraz niewielki pozytywny wpływ na uczniów osiągających lepsze wyniki. Zdarzają się jednak wyjątki od tej reguły, a wyniki badań są zróżnicowane. Ogólnie efekty są znikome, a grupowanie wedle przedmiotów bądź zdolności ogólnych nie stanowi skutecznej strategii podnoszenia wyników u większości uczniów.
Grupowanie może też wpływać na uczniów w szerszej perspektywie, np. na ich poczucie własnej sprawczości czy pewność siebie. Część badań wskazuje, że grupowanie uczniów może mieć długoterminowe negatywne konsekwencje dla postaw i zaangażowania uczniów o niższych wynikach szkolnych, na przykład poprzez osłabianie przekonania, że ich osiągnięcia mogą się poprawić dzięki podejmowanym wysiłkom.
Jednym z wyzwań związanych z grupowaniem jest prawidłowy przydział uczniów. Niektóre badania z Wielkiej Brytanii sugerują, że problem błędnego przydziału szczególnie dotyka uczniów z grup defaworyzowanych, którzy są bardziej narażeni na alokację do grup o niższych osiągnięciach – to może wiązać się z negatywnymi skutkami dydaktycznymi i obniżoną motywacją.
Co się kryje za średnią
Podobne efekty odnotowano zarówno wśród uczniów szkół podstawowych, jak i średnich.
Wpływ obu typów grupowania wydaje się podobny w przypadku czytania, matematyki i nauk przyrodniczych.
W niektórych krajach rozwijających się popularność zyskała metoda TaRL (Teaching at the Right Level). Wyniki badań dotyczących tej metody są zazwyczaj wyższe niż średni efekt ogólny. Może to wynikać z większego zróżnicowania wyników uczniów oraz z dodatkowych elementów programu TaRL.
Wyrównywanie różnic edukacyjnych
Badania sugerują, że nauczyciele mogą mieć niższe oczekiwania w stosunku do uczniów z grup defaworyzowanych, co zwiększa prawdopodobieństwo ich przydzielenia do niższych grup. Uczniowie w niższych grupach częściej uczą się u mniej doświadczonych i słabiej wykwalifikowanych nauczycieli, a ponadto często pogłębia się u nich brak wiary we własne możliwości.
W wyniku obu tych typów grupowania u uczniów z grup defaworyzowanych wykształcić się mogą samospełniające się przepowiednie – ich szanse na poprawę osiągnięć i sukces szkolny ograniczają niższe oczekiwania ze strony nauczycieli i międzyklasowa stratyfikacja. Istnieją również dowody na to, że uczniowie z grup defaworyzowanych są częściej błędnie alokowani do niższych grup, co dodatkowo pogłębia ryzyko negatywnych skutków edukacyjnych.
Wpływ grupowania (setting i streaming) na uczniów o niższych osiągnięciach
Wpływ obu typów grupowania na uczniów o niższych osiągnięciach jest zazwyczaj gorszy niż wynik ogólny. Średnia liczba miesięcy postępu jest ujemna, co oznacza, że uczniowie o niższych osiągnięciach uczący się w takich grupach osiągają przeciętnie o ok. 3 miesiące mniejsze postępy niż porównywalni uczniowie w klasach o zróżnicowanym poziomie osiągnięć.
Należy podkreślić, że dostępnych jest bardzo niewiele badań, z których większość przeprowadzono już wiele lat temu, a ich wyniki znacząco się między sobą różnią. Ze względu na czas wykonania tych badań nie można mieć pewności, że ich wyniki odzwierciedlają skuteczność współczesnych praktyk obu typów grupowania.
Pomimo tych ograniczeń dowody wskazują na ryzyko potencjalnych szkód, toteż szkoły stosujące oba typy grupowania powinny bardzo wnikliwie zastanowić się, w jaki sposób ograniczą ryzyko negatywnych skutków dla uczniów o niższych osiągnięciach.
Wpływ grupowania (setting i streaming) na uczniów o wyższych osiągnięciach
Średni wpływ grupowania na uczniów o wysokich osiągnięciach jest zazwyczaj podobny lub nieco wyższy niż wpływ dla ogółu populacji uczniów.
Należy podkreślić, że dostępnych jest bardzo niewiele badań, z których większość przeprowadzono już wiele lat temu, a ich wyniki znacząco się między sobą różnią.
Ze względu na czas wykonania tych badań nie można mieć pewności, że ich wyniki odzwierciedlają skuteczność współczesnych praktyk obu typów grupowania.
Wdrożenie w szkole
Oba typy grupowania mają na celu poprawę wyników uczniów przez dobre dopasowanie treści nauczania do ich potrzeb, jak również zapewnienie odpowiedniego wsparcia uczniom w grupach o niższych osiągnięciach. Biorąc pod uwagę bardzo ograniczoną bazę dowodową, skuteczne wdrożenie powinno obejmować działania zmniejszające potencjalne ryzyko negatywnych efektów dla uczniów o niższych osiągnięciach, takie jak:
- starannie przemyślany przydział nauczycieli do poszczególnych grup, aby uczniowie o niższych osiągnięciach mogli korzystać z nauczania wysokiej jakości;
- systematyczne monitorowanie i sprawdzanie, czy uczniowie trafiają do odpowiednich grup i nie są błędnie przydzielani;
- dostępność elastycznych rozwiązań, które pozwalają uczniom na transfer między grupami.
Oba typy grupowania ustanawia się zazwyczaj na cały rok szkolny, a podział na grupy często opiera się na wynikach osiągnięć uczniów z poprzedniego roku. Niektóre szkoły decydują się jednak na zmiany przydziału w trakcie roku szkolnego.
Przejście z grup mieszanych pod względem umiejętności do grupy ustanowionej według przedmiotu nauczania lub według zdolności ogólnych (bądź w przeciwnym kierunku) jest poważną zmianą, która wymaga starannie zaplanowanego procesu wdrożenia.
Koszty
Oba typy grupowania wiążą się z bardzo niskimi kosztami. Mogą być jednak potrzebne dodatkowe zasoby wspierające pracę poszczególnych grup. Ogólnie rzecz biorąc, koszty określa się jako bardzo niskie.
Siła dowodów
Siłę dowodów naukowych dotyczących obu typów grupowania oceniono jako bardzo ograniczoną. Zidentyfikowano 58 badań, które spełniły kryteria włączenia do Przewodnika. Ocenę siły dowodów naukowych tej strategii jednak obniżono, ponieważ:
- jedynie niewielki odsetek badań przeprowadzono w ostatnich latach, co może oznaczać, że nie odzwierciedlają one w pełni aktualnej praktyki dydaktycznej;
- duży odsetek badań nie miał charakteru randomizowanych prób kontrolowanych (RCT). Choć inne typy badań również dostarczają cennych informacji na temat skuteczności stosowanych strategii, istnieje ryzyko, że wyniki mogły zostać częściowo ukształtowane przez czynniki niezwiązane bezpośrednio z daną interwencją.
Jak w przypadku każdego przeglądu badań naukowych, Przewodnik po Strategiach Edukacyjnych przedstawia średni wpływ poszczególnych podejść, uzyskany na podstawie wyników badań naukowych prowadzonych w środowisku szkolnym. Podczas wdrażania strategii w swojej placówce należy uwzględnić kontekst szkoły i korzystać z profesjonalnego osądu nauczycieli oraz kadry kierowniczej.
Liczba badań
58
Przegląd aktualizowany
lipiec 2021