Na czym to polega
Interwencje z zakresu społeczno-emocjonalnego uczenia się mają na celu rozwijanie u uczniów umiejętności podejmowania decyzji, współpracy z innymi oraz samoregulacji emocjonalnej zamiast bezpośredniego skupienia się na poznawczych czy akademickich aspektach nauki. Programy społeczno-emocjonalnego uczenia się mogą koncentrować się na sposobach, w jakie uczniowie współpracują z rówieśnikami, nauczycielami, rodziną lub społecznością lokalną. Wyróżnia się trzy główne kategorie interwencji w zakresie społeczno-emocjonalnego uczenia się:
- podejścia na poziomie całej szkoły, które wspierają rozwój pozytywnej kultury szkolnej i sprzyjają większemu zaangażowaniu uczniów w uczenie się;
- programy uniwersalne, realizowane zazwyczaj w klasie z udziałem wszystkich uczniów;
- programy ukierunkowane, które wykorzystują elementy społeczno-emocjonalnego uczenia się w pracy z uczniami ze specyficznymi potrzebami społecznymi lub emocjonalnymi.
Najważniejsze ustalenia
Podejścia z zakresu społeczno-emocjonalnego uczenia się mają średnio pozytywny wpływ na wyniki w nauce, odpowiadający ok. 3 miesiącom dodatkowego postępu w ciągu roku szkolnego.
Choć badania ujęte w Przewodniku koncentrują się głównie na rezultatach szkolnych, warto pamiętać, że umiejętność skutecznego zarządzania emocjami i umiejętnościami społecznymi przynosi dzieciom i młodzieży wiele korzyści – nawet jeśli nie przekłada się bezpośrednio na wyniki z czytania czy matematyki.
Chociaż ogólne (tj. obejmujące wszystkich uczniów) programy społeczno-emocjonalnego uczenia się wykazują nieco wyższą skuteczność, nie należy ich przeciwstawiać programom ukierunkowanym, które wspierają uczniów ze szczególnymi potrzebami emocjonalnymi lub społecznymi. W większości szkół najlepsze efekty przynosi połączenie obu podejść.
Wyniki badań wskazują, że największy potencjał mają interwencje skupiające się na doskonaleniu umiejętności społecznych i jakości interakcji między uczniami.
Skuteczność
Średni wpływ skutecznych interwencji z zakresu społeczno-emocjonalnego uczenia się odpowiada ok. 3 miesiącom dodatkowego postępu w ciągu roku szkolnego. Oprócz poprawy wyników w nauce interwencje z zakresu społeczno-emocjonalnego uczenia się mają wyraźny i cenny wpływ na postawy wobec uczenia się oraz relacje społeczne w szkole.
Choć programy z zakresu społeczno-emocjonalnego uczenia się niemal zawsze pozytywnie oddziałują na emocje i nastawienie uczniów, nie wszystkie z nich w równym stopniu przyczyniają się do wzrostu osiągnięć szkolnych. Najlepsze rezultaty osiągają te szkoły, w których podejścia z zakresu społeczno-emocjonalnego uczenia się zintegrowano z codziennymi praktykami dydaktycznymi, a ich wdrażanie jest wspierane przez szkolenia i rozwój zawodowy nauczycieli.
O skuteczności decyduje również jakość realizacji programu oraz zaangażowanie nauczycieli w jego stosowanie.
Co się kryje za średnią
Interwencje z zakresu społeczno-emocjonalnego uczenia się okazują się bardziej skuteczne w szkołach ponadpodstawowych (+5 miesięcy postępu) niż w szkołach podstawowych (+2 miesiące).
Efekty są podobne zarówno w zakresie umiejętności czytania i pisania, jak również matematyki (średnio +2 miesiące).
Najlepsze rezultaty przynoszą te programy, w których zajęcia są krótkie (do 45 minut) i odbywają się dwa razy w tygodniu.
Wyrównywanie różnic edukacyjnych
Badania wskazują, że dzieci z mniej uprzywilejowanych środowisk mają średnio słabiej rozwinięte umiejętności społeczno-emocjonalne na każdym etapie edukacji niż ich rówieśnicy z rodzin o wyższym statusie materialnym. Umiejętności te mają wpływ na wiele obszarów funkcjonowania uczniów – niższy poziom kompetencji z zakresu społeczno-emocjonalnego uczenia się wiąże się z gorszym zdrowiem psychicznym oraz niższymi osiągnięciami w nauce.
Interwencje z zakresu społeczno-emocjonalnego uczenia się prowadzone w szkołach skutecznie rozwijają te umiejętności, wspierając uczniów z grup defaworyzowanych w nawiązywaniu zdrowych relacji z rówieśnikami oraz w samoregulacji emocjonalnej, co może pośrednio przyczyniać się do poprawy wyników w nauce. Szkoły powinny uważnie planować działania ukierunkowane na uczniów z dodatkowymi potrzebami społecznymi lub emocjonalnymi. Należy pamiętać, że potrzeby z zakresu społeczno-emocjonalnego uczenia się nie zawsze są tożsame z postępami w nauce i powinny być regularnie monitorowane.
Społeczno-emocjonalne uczenie się: interwencje ukierunkowane
Ukierunkowane interwencje zazwyczaj polegają na pracy z pojedynczymi uczniami lub małymi grupami uczniów, w celu rozwijania ich umiejętności społecznych i emocjonalnych lub odpowiadania na ich specjalne potrzeby edukacyjne.
Wpływ ukierunkowanych interwencji jest zazwyczaj porównywalny ze średnim efektem strategii społeczno-emocjonalnego uczenia się.
Pomimo niższego średniego wpływu podejść ukierunkowanych w porównaniu z podejściami uniwersalnymi, skuteczne wdrażanie prawdopodobnie wymaga połączenia obu typów działań – uniwersalnych działań dla całej klasy i dodatkowego wsparcia dla uczniów z indywidualnymi potrzebami społecznymi lub emocjonalnymi.
Społeczno-emocjonalne uczenie się: interwencje uniwersalne
Uniwersalne interwencje to działania z zakresu społeczno-emocjonalnego uczenia się skierowane do całej klasy. Ich wpływ jest nieco wyższy niż średni efekt wszystkich podejść z tego zakresu. Warto jednak podkreślić, że wdrożenie interwencji uniwersalnych jest zwykle tańsze, ale mają one inny cel niż działania ukierunkowane.
Najlepsze efekty przynosi połączenie obu typów interwencji – uniwersalnych działań dla całej klasy i dodatkowego wsparcia dla uczniów z indywidualnymi potrzebami społecznymi lub emocjonalnymi.
Wdrożenie w szkole
Społeczno-emocjonalne uczenie się ma wartość samą w sobie – niezależnie od wpływu na wyniki w nauce. Mechanizm, dzięki któremu działania z zakresu społeczno-emocjonalnego uczenia się mogą poprawiać osiągnięcia szkolne, obejmuje m.in. zwiększenie zaangażowania w naukę oraz rozwój umiejętności samoregulacji. Jeśli szkoła zamierza rozwijać określone kompetencje społeczne lub emocjonalne, powinna starannie rozważyć:
- sposób, w jaki sposób podejście z zakresu społeczno-emocjonalnego uczenia się zostanie włączone w codzienną praktykę szkoły i jak będzie modelowane przez nauczycieli;
- jak rozpoznawać uczniów wymagających dodatkowego wsparcia z zakresu społeczno-emocjonalnego uczenia się oraz jak im to wsparcie zapewnić.
Interwencje z zakresu społeczno-emocjonalnego uczenia się prowadzi się zazwyczaj przez określony czas – na przykład przez jeden semestr – gdy mają charakter ukierunkowany, lub w ciągu całego roku szkolnego, gdy stanowią element szerszej zmiany na poziomie całej szkoły.
Koszty
Koszty wdrożenia podejść z zakresu społeczno-emocjonalnego uczenia się szacuje się jako bardzo niskie. Główne wydatki związane są ze szkoleniem i rozwojem zawodowym kadry, które stanowią koszty początkowe. Choć mediana kosztów wdrożenia podejść z zakresu społeczno-emocjonalnego uczenia się jest bardzo niska, należy pamiętać, że dodatkowe wydatki (np. na książki, materiały dydaktyczne, dalsze szkolenia i wsparcie) mogą podnieść koszty do poziomu od niskiego do umiarkowanego.
Siła dowodów
Siłę dowodów naukowych dotyczących podejść z zakresu społeczno-emocjonalnego uczenia się oceniono jako umiarkowaną. Zidentyfikowano 119 badań spełniające kryteria włączenia do Przewodnika. Ocenę siły dowodów naukowych tej strategii jednak obniżono, ponieważ znaczny odsetek badań nie został poddany niezależnej ewaluacji. Ewaluacje prowadzone przez organizacje powiązane z danym podejściem dydaktycznym (np. przez komercyjnych dostawców programów edukacyjnych) zazwyczaj wykazują większy wpływ, co może zniekształcać ogólny wynik dla danej strategii.
Jak w przypadku każdego przeglądu badań naukowych, Przewodnik po Strategiach Edukacyjnych przedstawia średni wpływ poszczególnych podejść, uzyskany na podstawie wyników badań naukowych prowadzonych w środowisku szkolnym. Podczas wdrażania strategii w swojej placówce należy uwzględnić kontekst szkoły i korzystać z profesjonalnego osądu nauczycieli oraz kadry kierowniczej.
Liczba badań
119
Przegląd aktualizowany
maj 2025