Na czym to polega
Strategie czytania ze zrozumieniem koncentrują się na rozumieniu przez uczniów treści tekstu pisanego. Uczniowie uczą się różnych technik, które pozwalają im zrozumieć sens czytanego tekstu.
Mogą one obejmować m.in. wnioskowanie znaczenia z kontekstu, podsumowywanie lub identyfikowanie kluczowych informacji, korzystanie z graficznych lub semantycznych organizatorów treści, rozwijanie strategii zadawania pytań, monitorowanie własnego rozumienia tekstu oraz samodzielne identyfikowanie i rozwiązywanie napotkanych trudności (zob. także: Metapoznanie i samoregulacja).
Strategie te są często nauczane w całej klasie, a następnie ćwiczone w parach lub w małych grupach (zob. także: Uczenie się przez współdziałanie).
Najważniejsze ustalenia
Strategie czytania ze zrozumieniem mają średnio wysoki wpływ na wyniki w nauce uczniów (+6 miesięcy postępu). Wraz z metodą fonetyczną stanowią kluczowy element nauczania czytania we wczesnym etapie edukacji.
Właściwe dobranie poziomu trudności tekstu jest bardzo ważne, by zapewnić odpowiedni kontekst do ćwiczenia umiejętności, motywację do zaangażowania się w lekturę oraz wystarczający poziom wyzwania sprzyjający doskonaleniu rozumienia tekstu.
Skuteczna diagnoza edukacyjna trudności w czytaniu ma kluczowe znaczenie dla doboru właściwych rozwiązań – zwłaszcza w przypadku starszych uczniów mających problemy z czytaniem. Uczniowie mogą mieć trudności z: dekodowaniem wyrazów, rozumieniem struktury językowej tekstu, rozumieniem słownictwa — zwłaszcza specjalistycznego lub przedmiotowego.
Istnieje wiele skutecznych strategii i metod, jednak w przypadku wielu uczniów wymagają one nauczania bezpośredniego i systematycznego utrwalania.
Bardzo istotnym elementem jest wspieranie uczniów w samodzielnym stosowaniu poznanych strategii czytania ze zrozumieniem w innych zadaniach czytelniczych, kontekstach i przedmiotach szkolnych.
Skuteczność
Średni wpływ strategii czytania ze zrozumieniem odpowiada dodatkowemu postępowi o 6 miesięcy w ciągu roku szkolnego. Skuteczne strategie czytania ze zrozumieniem umożliwiają staranne dopasowanie aktywności do poziomu umiejętności czytania uczniów i obejmują zadania oraz teksty, które stanowią odpowiednie lecz niezbyt przytłaczające wyzwanie.
Wiele z tych podejść można skutecznie łączyć z metodami uczenia się przez współdziałanie oraz z zajęciami opartymi na metodzie fonetycznej w celu rozwijania umiejętności czytania. Techniki takie jak graficzne materiały podsumowujące czy zwracanie uwagi uczniów na cechy strukturalne tekstu są szczególnie użyteczne podczas pracy z tekstami informacyjnymi i popularnonaukowymi.
Pewne przesłanki pozwalają stwierdzić, że podejścia wykorzystujące technologie cyfrowe mogą skutecznie wspierać rozwój umiejętności czytania ze zrozumieniem, choć liczba badań w tym obszarze jest ograniczona. Szczególnie dobre efekty przynoszą programy, które koncentrują się na praktycznym stosowaniu konkretnych strategii oraz na rozwijaniu umiejętności samodzielnego zadawania sobie pytań.
Wspieranie uczniów mających trudności z czytaniem wymaga skoordynowanego działania w ramach całego programu nauczania i łączenia różnych podejść dydaktycznych, w tym metody fonetycznej, strategii czytania ze zrozumieniem oraz interwencji rozwijających umiejętności językowe w zakresie mowy. Żadna pojedyncza strategia nie powinna być traktowana jako uniwersalne rozwiązanie. Dokładna diagnoza przyczyn trudności ucznia w czytaniu powinna stanowić podstawę wyboru odpowiednich strategii interwencyjnych.
Co się kryje za średnią
Więcej badań przeprowadzono z uczniami szkół podstawowych, jednak nauczanie strategii czytania ze zrozumieniem okazuje się skuteczne zarówno w szkołach podstawowych (+6 miesięcy postępu), jak i w szkołach średnich (+7 miesięcy).
Choć głównym celem tych strategii jest rozwijanie umiejętności czytania, z powodzeniem stosowano je również w innych przedmiotach szkolnych, w których istotne jest czytanie i rozumienie tekstu pisanego.
Uczniowie o niższych osiągnięciach edukacyjnych odnoszą szczególne korzyści z nauczania bezpośredniego strategii pomagających w rozumieniu tekstu.
Pewne przesłanki wskazują, że podejścia wykorzystujące technologie cyfrowe mogą być skuteczne w rozwijaniu umiejętności czytania ze zrozumieniem, zwłaszcza gdy koncentrują się na praktycznym stosowaniu konkretnych strategii oraz na rozwijaniu umiejętności zadawania sobie pytań.
Krótsze interwencje (do 10 tygodni) wykazują większą skuteczność, choć dostępne są również przykłady udanych dłuższych programów interwencyjnych.
Wyrównywanie różnic edukacyjnych
Badania przeprowadzone w Anglii wykazały, że uczniowie z grup defaworyzowanych mogą odnosić dodatkowe korzyści z nauczania strategii czytania ze zrozumieniem. Jednak baza dowodowa w Wielkiej Brytanii jest mniej obszerna niż średnia globalna, a brytyjskie badania wykazują niższy wpływ dla wszystkich uczniów.
Strategie czytania ze zrozumieniem obejmują nauczanie bezpośrednich metod i technik, które uczeń może zastosować, aby poprawić swoje rozumienie tekstu pisanego. Wielu uczniów rozwija te umiejętności bez bezpośredniego wsparcia nauczyciela – metodą prób i błędów, starając się lepiej zrozumieć trudniejsze teksty. Wiadomo jednak, że dzieci z grup defaworyzowanych rzadziej posiadają własne książki i rzadziej czytają w domu z członkami rodziny – to sprawia, że mogą nie nabywać niezbędnych umiejętności potrzebnych do czytania i rozumienia wymagających tekstów.
Wdrożenie w szkole
Strategie czytania ze zrozumieniem działają poprzez różne mechanizmy; wszystkie jednak skupiają się na skutecznym rozwijaniu rozumienia znaczenia tekstu:
- nauczanie bezpośrednie strategii czytania ze zrozumieniem;
- zadawanie uczniom pytań przez nauczyciela w celu zastosowania kluczowych etapów pracy z tekstem;
- podsumowywanie lub identyfikowanie najważniejszych informacji;
- prowadzenie rozmowy metapoznawczej w celu modelowania strategii;
- korzystanie z graficznych lub semantycznych materiałów podsumowujących;
- stosowanie strategii zadawania pytań przez rówieśników i przez samego ucznia, w tym wzajemnego zadawania pytań;
- samodzielne monitorowanie procesu rozumienia tekstu i identyfikowanie napotykanych trudności.
Interwencje oparte na strategiach czytania ze zrozumieniem są zazwyczaj realizowane w ciągu 1-3 semestrów roku szkolnego. Prowadzą je nauczyciele w ramach zajęć klasowych albo asystenci nauczyciela w mniejszych grupach.
Badania wskazują, że podejścia do nauczania czytania ze zrozumieniem powinny być dostosowane do bieżących możliwości czytelniczych uczniów, dlatego nauczyciele powinni uczestniczyć w doskonaleniu zawodowym obejmującym zarówno metody skutecznej diagnozy edukacyjnej, jak i szkolenia z zakresu stosowania określonych technik i materiałów dydaktycznych.
Koszty
Średni koszt wdrożenia strategii czytania ze zrozumieniem jest oceniany jako bardzo niski. Koszty ponoszone przez szkoły dotyczą głównie szkoleń i doskonalenia zawodowego nauczycieli, a także zakupu książek i materiałów dydaktycznych. Większość z nich to koszty początkowe ponoszone w pierwszym roku realizacji programu. Choć mediana kosztów wdrożenia programów nauczania strategii czytania ze zrozumieniem jest bardzo niska, różnice w cenach między poszczególnymi programami oraz możliwość zakupu dodatkowych szkoleń i wsparcia dla nauczycieli sprawiają, że całkowity koszt może wahać się od bardzo niskiego do niskiego.
W porównaniu z innymi podejściami dydaktycznymi skuteczne nauczanie strategii czytania ze zrozumieniem wymaga również umiarkowanego nakładu czasu pracy nauczycieli. Oprócz aspektów czasowych i finansowych dyrekcja szkoły powinna rozważyć, w jaki sposób rozwijać umiejętność nauczycieli w zakresie doboru odpowiednich technik do potrzeb konkretnych uczniów oraz zapewnić, by wykorzystywane teksty stanowiły odpowiednie wyzwanie dla czytających.
Siła dowodów
Siłę dowodów naukowych dotyczących strategii czytania ze zrozumieniem oceniano jako umiarkowaną. Zidentyfikowano 184 badania, które spełniły kryteria włączenia do Przewodnika. Ocenę siły dowodów naukowych tej strategii jednak obniżono, ponieważ:
- duży odsetek badań nie został poddany niezależnej ewaluacji. Ewaluacje prowadzone przez organizacje powiązane z danym podejściem dydaktycznym (np. przez komercyjnych dostawców programów edukacyjnych) zazwyczaj wykazują większy wpływ, co może zniekształcać ogólny wynik dla danej strategii;
- wyniki badań w ramach tego tematu charakteryzują się dużą, niewyjaśnioną zmiennością; każdy przegląd naukowy zawiera pewien zakres różnic w wynikach, dlatego należy analizować dane poza średnią; taka niewyjaśniona zmienność obniża pewność co do rezultatów, ponieważ nie da się jednoznacznie ustalić, w jaki sposób kontekst, metodologia lub przyjęte podejście wpływają na wynik badania.
Jak w przypadku każdego przeglądu badań naukowych, Przewodnik po Strategiach Edukacyjnych przedstawia średni wpływ poszczególnych podejść, uzyskany na podstawie wyników badań naukowych prowadzonych w środowisku szkolnym. Podczas wdrażania strategii w swojej placówce należy uwzględnić kontekst szkoły i korzystać z profesjonalnego osądu nauczycieli oraz kadry kierowniczej.
Liczba badań
184
Przegląd aktualizowany
październik 2025