Na czym to polega
Szkoły letnie to dodatkowe zajęcia lub lekcje organizowane w czasie wakacji letnich. Często mają formę programów wyrównawczych, choć nie wszystkie koncentrują się na nauce – niektóre skupiają się na sporcie lub innych aktywnościach pozaszkolnych. Istnieją także szkoły letnie o konkretnym celu edukacyjnym, na przykład wsparciu uczniów w przejściu ze szkoły podstawowej do średniej czy też przygotowaniu uczniów o wysokich osiągnięciach do studiów uniwersyteckich.
Inne sposoby wydłużenia czasu nauki omówiono w odrębnych częściach Przewodnika – w sekcjach dotyczących pracy domowej i wydłużenia czasu nauki w szkole.
Najważniejsze ustalenia
Szkoły letnie mają pozytywny wpływ na wyniki uczniów – przeciętnie odpowiadają ok. 3 dodatkowym miesiącom postępów – ale ich wdrożenie wiąże się z wysokimi kosztami. W wielu przypadkach udzielanie dodatkowego wsparcia w trakcie roku szkolnego może być bardziej opłacalnym sposobem na poprawę osiągnięć uczniów.
Aby szkoły letnie przyczyniały się do poprawy wyników w nauce, muszą zawierać komponent szkolny. Programy obejmujące intensywne nauczanie, takie jak zajęcia w małych grupach lub indywidualne lekcje, wywierają wyraźnie większy wpływ na uczniów.
Utrzymanie regularnej frekwencji na zajęciach letnich bywa trudne – zwłaszcza w przypadku uczniów z mniej uprzywilejowanych środowisk. Z tego powodu szkoły koniecznie powinny rozważyć sposoby przyciągnięcia i zaangażowania uczestników, aby nie doprowadzić do pogłębienia różnic w osiągnięciach.
Szkoły letnie, w których zajęcia prowadzą nauczyciele znani uczniom ze szkoły, wykazują większy wpływ na wyniki, ale ich organizacja jest jeszcze bardziej kosztowna.
Szkoły letnie mogą również oferować dodatkowe doświadczenia i zajęcia, np. artystyczne lub sportowe. Takie aktywności mogą mieć wartość samą w sobie, a przy tym wzmacniać zaangażowanie uczniów w zajęcia o charakterze edukacyjnym.
Skuteczność
Z badań wynika, że uczniowie biorący udział w zajęciach szkoły letniej zyskują średnio ok. 3 miesiące dodatkowego postępu w porównaniu z uczniami o podobnym profilu, którzy w takich zajęciach nie brali udziału.
Większy wpływ zapewniają te programy, które są intensywne, dobrze wyposażone i uwzględniają nauczanie w małych grupach lub indywidualne lekcje, prowadzone przez wyszkolonych i doświadczonych nauczycieli. Zajęcia prowadzone przez nauczycieli znanych uczniom (np. ze szkoły) przynoszą dodatkowy efekt – nawet do 4 miesięcy dodatkowego postępu. Z drugiej strony szkoły letnie pozbawione wyraźnego komponentu edukacyjnego nie są zazwyczaj powiązane z poprawą wyników w nauce, choć mogą przynosić inne korzyści.
Co się kryje za średnią
Choć liczba badań dotyczących uczniów szkół średnich jest mniejsza, to wpływ szkół letnich jest podobny w obu etapach edukacji – zarówno w szkołach podstawowych, jak i średnich.
Efekty są zbliżone w zakresie umiejętności językowych i matematycznych – przeciętnie wynoszą ok. 3 dodatkowe miesiące postępu.
Dostępne dane wskazują, że bardziej intensywne formy nauczania, takie jak zajęcia w małych grupach bądź zajęcia indywidualne, są znacznie skuteczniejsze – średnio 5 dodatkowych miesięcy postępu, czyli na poziomie porównywalnym z efektem indywidualnego nauczania.
Wyrównywanie różnic edukacyjnych
Istnieją dowody na to, że uczniowie z mniej uprzywilejowanych środowisk mogą odnieść szczególne korzyści z uczestnictwa w szkołach letnich, jeśli zajęcia koncentrują się na dobrze zorganizowanym nauczaniu w małych grupach lub indywidualnym wsparciu szkolnym. Znacznie mniej danych potwierdza skuteczność tzw. lekkich interwencji, takich jak programy wspólnego czytania książek w czasie wakacji.
Badania wskazują, że utrzymanie frekwencji i zapobieganie rezygnacji z zajęć stanowi jedno z głównych wyzwań programów szkół letnich – zwłaszcza w przypadku uczniów z rodzin o niższych dochodach. Aby temu zapobiec, szkoły powinny wcześnie identyfikować potencjalne bariery (np. koszty posiłków lub transportu, konflikt terminów z planowanymi urlopami rodziców czy wydarzeniami religijnymi) i nawiązać kontakt z rodzicami lub opiekunami, by zwiększyć ich zaangażowanie. Przy planowaniu harmonogramu szkół letnich ukierunkowanych na uczniów z grup defaworyzowanych należy unikać ryzyka stygmatyzacji uczestników.
Włączenie zajęć pozalekcyjnych (takich jak sport, sztuka, muzyka czy działania kulturalne) ma wartość samą w sobie – szczególnie dla uczniów z uboższych rodzin, które nie mogłyby sobie pozwolić na takie doświadczenia. Połączenie aktywności edukacyjnych i pozaszkolnych może też zwiększyć atrakcyjność programu i poprawić frekwencję.
Wdrożenie w szkole
Szkoły letnie wpływają na wyniki w nauce, ponieważ zapewniają uczniom dodatkowy czas na naukę w okresie wakacyjnym, co przekłada się na większą liczbę godzin poświęconych na przyswajanie materiału. Dodatkowy czas może być także ukierunkowany na wsparcie uczniów, którzy mieli trudności w określonych obszarach programu nauczania – dlatego też szkoły wdrażające ten model powinny zwrócić uwagę na:
- zapewnienie dodatkowego czasu na naukę najważniejszych przedmiotów,
- dopilnowanie, by uczniowie objęci wsparciem faktycznie byli obecni na zajęciach i aktywnie w nich uczestniczyli,
- uwzględnienie odpowiednio dobranych form wsparcia edukacyjnego w ramach szkoły letniej,
- współpracę ze szkołami podstawowymi w przypadku programów skierowanych do uczniów przechodzących na wyższy etap edukacji.
Szkoły letnie mogą również obejmować zajęcia rozwijające i angażujące – z takich dziedzin jak sztuka, sport albo wycieczki edukacyjne. Elementy te mogą pomóc utrzymać motywację uczestników w programach o charakterze edukacyjnym, a w przypadku szkół letnich o szerszych celach wychowawczych i społecznych – stanowić wartościowy cel sam w sobie.
Szkoły letnie zazwyczaj organizuje się na okres 2-3 tygodni. W niektórych badaniach przeanalizowano dłuższe programy trwające nawet do 6 tygodni; tym niemniej tego typu rozwiązania są sporadyczne, a przy tym często wiążą się z problemami w utrzymaniu frekwencji uczestników. Szkoły mogą zdecydować się na realizację programu bezpośrednio po zakończeniu roku szkolnego, w trakcie wakacji lub tuż przed rozpoczęciem nowego roku szkolnego.
Koszty
Średni koszt organizacji szkół letnich jest umiarkowany. Wydatki ponoszone przez szkoły obejmują głównie wynagrodzenia pracowników, koszty utrzymania budynków i infrastruktury, materiały dydaktyczne oraz koszty dodatkowych zajęć. Większość z nich to wydatki powtarzalne, przy czym koszty mogą się różnić w zależności od skali, długości trwania i liczby zaangażowanego personelu.
W porównaniu z innymi strategiami edukacyjnymi szkoły letnie wymagają znacznie większego nakładu czasu pracy personelu. Programy mogą być realizowane przez nauczycieli, asystentów nauczyciela, opiekunów, a także przez zewnętrznych dostawców usług edukacyjnych (np. fundacje wspierające rozwój czytelnictwa, organizacje sportowe) lub wolontariuszy.
Poza kwestiami kosztów i czasu dyrektorzy szkół powinni zadbać o to, by komponent szkolny szkół letnich był dobrze zaplanowany i odpowiednio wsparty kadrowo oraz materiałowo, a przede wszystkim ściśle dopasowany do potrzeb uczniów. Należy unikać działań, które zwiększają obciążenie nauczycieli, nie przynosząc tym samym realnych korzyści edukacyjnych dla uczniów. Ponadto należy rozważyć wpływ organizacji szkół letnich na możliwości kadry w zakresie planowania nauczania i uczenia się w kolejnym roku szkolnym.
Siła dowodów
Siłę dowodów naukowych dotyczących szkół letnich oceniono jako niską. Zidentyfikowano 69 badań spełniających kryteria włączenia do Przewodnika.
Ocenę siły dowodów naukowych tej strategii jednak obniżono, ponieważ duży odsetek badań nie miał charakteru randomizowanych prób kontrolowanych (RCT). Choć inne typy badań również dostarczają cennych informacji na temat skuteczności stosowanych strategii, istnieje ryzyko, że wyniki mogły zostać częściowo ukształtowane przez czynniki niezwiązane bezpośrednio z daną interwencją.
Jak w przypadku każdego przeglądu badań naukowych, Przewodnik po Strategiach Edukacyjnych przedstawia średni wpływ poszczególnych podejść, uzyskany na podstawie wyników badań naukowych prowadzonych w środowisku szkolnym. Podczas wdrażania strategii w swojej placówce należy uwzględnić kontekst szkoły i korzystać z profesjonalnego osądu nauczycieli oraz kadry kierowniczej.
Liczba badań
69
Przegląd aktualizowany
maj 2025