Na czym to polega
Zmniejszenie liczebności klas to podejście polegające na dostosowaniu proporcji między uczniami a nauczycielem. Zakłada się, że im mniej uczniów przypada na jednego nauczyciela, tym większy wachlarz metod może on zastosować oraz tym więcej indywidualnej uwagi może poświęcić każdemu uczniowi.
Najważniejsze ustalenia
Zmniejszenie liczebności klas ma niewielki pozytywny wpływ – średnio ok. +2 miesięcy postępu. W większości badań analizuje się redukcję liczby uczniów w klasie o 10 osób. Niewielkie zmniejszenia liczebności (np. z 30 do 25 uczniów) prawdopodobnie nie są opłacalne w porównaniu z innymi strategiami.
Dostępne są pewne dowody naukowe na dodatkowe korzyści wynikające z mniejszych klas w przypadku młodszych dzieci, dlatego zmniejszenie liczebności klas może być skuteczniejszym rozwiązaniem we wczesnych etapach szkoły podstawowej.
Mniejsze klasy wpływają na uczenie się tylko wtedy, gdy ograniczenie liczby uczniów umożliwia nauczycielom zmianę sposobu nauczania – na przykład prowadzenie interakcji wyższej jakości lub zmniejszenie liczby zakłóceń.
Korzyści wynikające z mniejszych klas prawdopodobnie wynikają ze zwiększonej elastyczności w organizowaniu pracy uczniów oraz z jakości i częstotliwości przekazywanej im informacji zwrotnej (zob. Informacja zwrotna).
Alternatywą dla zmniejszania liczebności klas może być inna organizacja pracy personelu (zarówno nauczycieli, jak i asystentów), aby nauczyciele mogli pracować intensywniej z mniejszymi grupami uczniów (zob. Nauczanie w małych grupach).
Skuteczność
Średni wpływ zmniejszenia liczebności klas to ok. +1 miesiąc dodatkowego postępu w ciągu roku szkolnego. Dostępne tutaj dowody naukowe są jednak bardzo ograniczone, dlatego należy je interpretować ostrożnie.
W tym kontekście najważniejsze dwa pytania brzmią następująco: (1) czy redukcja jest na tyle znacząca, by nauczyciel mógł zmienić sposób nauczania w mniejszej klasie; (2) czy w konsekwencji uczniowie zmieniają swoje zachowania związane z uczeniem się. Jeśli nie dochodzi do żadnej zmiany, wyniki w nauce prawdopodobnie się nie poprawią, co zaskakujące nie będzie.
Gdy zmniejszeniu liczebności klasy towarzyszy zmiana podejścia dydaktycznego (co, jak się wydaje, trudno osiągnąć dopóty, dopóki liczebność nie spadnie poniżej ok. 20 uczniów), można zaobserwować korzyści w zakresie osiągnięć edukacyjnych, a także poprawę zachowania i postaw.
Co się kryje za średnią
Efekty są podobne zarówno w szkołach podstawowych, jak i średnich.
Wpływ na umiejętność czytania jest większy (+2 miesiące) niż na matematykę (+1 miesiąc).
Większość badań analizuje redukcje liczebności klas o 8–10 uczniów. W badaniach, w których zmniejszono liczbę uczniów o 5 osób, średni wpływ jest mniejszy.
Wyrównywanie różnic edukacyjnych
Międzynarodowe badania sugerują, że zmniejszenie liczebności klas może pozytywnie wpływać na wyniki uczniów – szczególnie w przypadku populacji o niższym statusie społeczno-ekonomicznym. Niektóre badania wskazują również, że mniejsze klasy w szkołach podstawowych mogą przynosić większe korzyści uczniom z grup defaworyzowanych niż ich rówieśnikom.
Wdrożenie w szkole
Badania sugerują, że wyraźnych efektów zmniejszenia liczebności klas nie obserwuje się dopóty, dopóki liczba uczniów znacząco nie spadnie (do mniej niż 20 albo nawet 15 uczniów). Co istotne, redukcja liczebności klasy będzie skuteczna tylko wtedy, gdy umożliwi nauczycielom zmianę sposobu nauczania w takim stopniu, że doprowadzi to do zmiany zachowań uczniów związanych z uczeniem się. Wysokiej jakości wdrożenie strategii zmniejszania liczebności klas powinno uwzględniać m.in.:
- dodatkowe możliwości udzielania uczniom informacji zwrotnej;
- czas na interakcje wysokiej jakości między uczniami a nauczycielem, np. ścisłe modelowanie sposobów pracy z uczniami.
Koszty
Koszty związane ze zmniejszaniem liczebności klas są bardzo wysokie, ponieważ konieczne jest zatrudnienie dodatkowego personelu.
Powyższe oszacowanie nie uwzględnia potencjalnych kosztów pozyskania dodatkowej przestrzeni niezbędnej do prowadzenia większej liczby zajęć, która będzie potrzebna w konsekwencji redukcji liczebności klas. Zapewnienie takiej przestrzeni jest więc warunkiem sine qua non wdrożenia tej strategii – w przeciwnym razie koszty prawdopodobnie byłyby znacznie wyższe.
Siła dowodów
Siłę dowodów naukowych dotyczących zmniejszenia liczebności klas oceniono jako bardzo ograniczoną. Zidentyfikowano 63 badania, które spełniły kryteria włączenia do Przewodnika. Ocenę siły dowodów naukowych tej strategii jednak obniżono, ponieważ:
- duży odsetek badań nie miał charakteru randomizowanych prób kontrolowanych (RCT); choć inne typy badań również dostarczają cennych informacji na temat skuteczności stosowanych strategii, istnieje ryzyko, że wyniki mogły zostać częściowo ukształtowane przez czynniki niezwiązane bezpośrednio z daną interwencją.
- znaczny odsetek badań nie został poddany niezależnej ewaluacji. Ewaluacje prowadzone przez organizacje powiązane z danym podejściem dydaktycznym (np. przez komercyjnych dostawców programów edukacyjnych) zazwyczaj wykazują większy wpływ, co może zniekształcać ogólny wynik dla danej strategii;
- wyniki badań w ramach tego tematu charakteryzują się dużą, niewyjaśnioną zmiennością; każdy przegląd naukowy zawiera pewien zakres różnic w wynikach, dlatego należy analizować dane poza średnią; taka niewyjaśniona zmienność obniża pewność co do rezultatów, ponieważ nie da się jednoznacznie ustalić, w jaki sposób kontekst, metodologia lub przyjęte podejście wpływają na wynik badania.
Jak w przypadku każdego przeglądu badań naukowych, Przewodnik po Strategiach Edukacyjnych przedstawia średni wpływ poszczególnych podejść, uzyskany na podstawie wyników badań naukowych prowadzonych w środowisku szkolnym. Podczas wdrażania strategii w swojej placówce należy uwzględnić kontekst szkoły i korzystać z profesjonalnego osądu nauczycieli oraz kadry kierowniczej.
Liczba badań
63
Przegląd aktualizowany
październik 2025